20 anos da AGXPT!

O xogo mantense con xogadoras e xogadores. E tamén coas persoas e colectivos que o estudan, divulgan e promoven para o seu uso e desfrute, como a Asociación Galega do Xogo Popular e Tradicional (AGXPT), a Asociación con maiúsculas, que vén de cumprir 20 anos!

Foi o 18 de agosto de 2003 cando un grupo de persoas interesadas polo xogo constituíron a entidade nunha xuntanza celebrada en Arca (O Pino), establecendo a súa sede en Melide. O seu obxectivo era o de unir esforzos para favorecer o desenvolvemento e a práctica dos enredos e deportes tradicionais e populares galegos. E vaia se o acadaron! Hoxe son un referente a nivel nacional na divulgación de actividades lúdicas, na promoción e na organización de encontros, conferencias ou congresos.

O pasado día 16 de decembro de 2023, a AGXPT celebrou en Melide o seu acto de aniversario, ao que Brinquedia foi convidada. Acudimos Xosé Manuel Barreiro e Daniel Pino. Xunto a nós estiveron outras entidades e persoas físicas como Xotramu; Nito Ferrer do CEP de Campolongo; Ricardo Pérez y Verdes do MELGA de Ponteceso; Quico Lueiro da Chave de Santiago; Manolo García e Pepe López do Recuncho das Argalladas de Lourenzá; Antón Cortizas ou Apolinar Varela, todos integrantes así mesmo do Observatorio do Patrimonio Lúdico Galego.

A xornada comezou cun encontro de xogos na praza do Convento. A continuación realizouse no Museo un recoñecemento por parte das autoridades locais, así como unhas palabras de agradecemento de Xan Méndez, presidente da AGXPT. Logo, tralo xantar en confraternidade, deleitáronnos cunha visita guiada para coñecer os ricos bens patrimoniais das rúas melidás. Este roteiro deu paso paso a unha mesa redonda no multiusos, onde representantes do Observatorio falaron do presente e futuro do noso patrimonio lúdico. E para rematar, que mellor ca un sorriso, o que nos sacou Celso Fernández Sanmartín aos alí presentes.

Moitos parabéns!!! E mil primaveras máis para a AGXPT e para o xogo!!!

As imaxes desta entrada son da páxina de Facebook de Turismo Melide. Non deixedes de ver a súa galería e a da propia AGXPT.

Día do Peón 2023

Foi alá por 2005 cando Brinquedia convocou o primeiro Día do Peón cadrando coa festividade do San Martiño. Desde aquela, agás pola paréntese da pandemia, convidamos todos os anos aos centros educativos, asociacións, colectivos, administracións e persoas a título individual a facer bailar un peón o 11 de novembro.

Nesta XVII edición, o acto central celebrarémolo no Parque de San Lourenzo do Concello de Lousame, contando coa colaboración do propio concello e do CPI Cernadas de Castro. Será o día 9 de novembro, facéndoo coincidir co magosto escolar.

O Manifesto correu a cargo do Departamento de Cultura do Concello de Lousame (preme para descargalo).

No apartado recursos da nosa web podes ver algúns materiais, dos que adiantamos aquí unha proposta colaborativa de actividades. E xa sabes, se participas no Día do Peón, agradecémoste que despois cubras esta enquisa. Porque Polo San Martiño, peóns ao camiño! Deixemos que os peóns invadan as nosas aldeas, vilas e cidades!

A TROMPA: ESPECIE EN PERIGO DE EXTINCIÓN.

Portada do libro de Romaní

O escritor muradán Arturo Romaní, nun pequeno libro editado en 1979 baixo o título “Xogos infantiles de Galicia”, explica minuciosamente as características deste modelo rudimentario de trompo, de grandes dimensións, que se fai xirar a base de atizarlle cunha zorrega ou látego:

Consistía nun cilindro de madeira,de doce a catorce centímetros de altura, por sete ou oito de diámetro. Unha das cabezas afiábase para que acabase coma en ponta de lápiz, aínda que non tan longa coma esta…”

“A zorrega ou látego está formada por un pau redondo, á maneira de mango, de uns quince centímetros de lonxitude. Nun extremo facíaselle un entalle ou rebaixe, no que se cravaban cinco ou seis tiras de lona ou coiro de uns trinta centímetros de longo por un ou un e meio de ancho.

Romaní, Arturo: Xogos infantiles de Galicia. Edicións Follas Novas, 1979. p. 27

O xogo da trompa ten un dobre obxectivo: facela bailar e desprazala ata unha marca establecida, sen que deixe de xirar. Primeiro hai que poñela a xirar coa man ou enroscándolle un cordel e facer un lanzamento de desenrosque á ras de chan. De contado, cóllese a zorrega e atízaselle á trompa, para facer máis rápido o movemento de rotación ao mesmo tempo que se consigue o movemento de translación cara á marca establecida.

Arturo Romaní di que na comarca de Muros este xogo practicouse ata o ano 1927. E refírese a el coma o “turbus” romano. En canto á súa procedencia e como chegou á zona, barállase a hipótese de que foran mariñeiros enrolados en barcos que viñan con mercadorías de Oriente os que introduciron este tipo de trompo en Europa e concretamente en Muros alá polo ano 1700.

O recente rescate.

En 2017, programando a participación na convocatoria do “Día do Peón”, relendo o libriño de A. Romaní, dende o Colexio de Esteiro (Muros), tomamos a iniciativa de intentar construír unha trompa, seguindo as explicacións e debuxos que aparecían no mesmo. Presentámoslle a proposta a dous carpinteiros da localidade, que xa anteriormente colaboraran co noso centro na fabricación doutros xoguetes tradicionais (a ra, carrilana, trécolas, variedade de trompos…). Aínda que sorprendidos, porque éralle algo descoñecido comparado co que levaban feito, aceptaron o encargo e en poucos días tiñamos nas nosas mans dúas fermosas réplicas das antigas trompas. E chegou a seguinte fase dese recate, as probas previas á súa presentación pública. Puxémola a xirar, pero coa zorregada de tiras de coiro non conseguiamos darlle continuidade suficiente ao baile. Entón ocorréusenos botar man de xestas para facer unha zorrega. Collemos varias ramas dese arbusto e atámolas, enroscando en espiral cun cordel, deixando as puntas máis abertas, semellando unha vasoira. Para asegurar os primeiros xiros da trompa, utilizamos o método do lanzamento “por abaixo”, tirando do cordel enroscado na trompa. De contado, comezamos a darlle rápidas zorregadas e… funcionou! A trompa non deixaba de bailar e ao mesmo tempo conseguimos que se fose desprazando polo terreo.

E chegou o día de San Martiño. Para presentar en público a esta bailadora rústica, escollemos un escenario que correspondese ao seu estilo. E non había outro mellor acaído que o Pozo do Cachón de Muros. Lugar onde tempo atrás as aspas dos muíños de marea xiraban, para facer mover as moas e converter os graos en fariña, para logo fabricar o pan. Neste fermoso escenario, mariñeiro e rural, as nenas e nenos dos colexios de Esteiro e Muros volveron xogar coa TROMPA, logo de case cen anos esquecida.

Nas seguintes edicións do Día do Peón, outras nenas e nenos tiveron ocasión de facer bailar este peculiar modelo de trompo, posto que cada ano Brinquedia leva o acto central a un concello distinto.

Pero esta posta en práctica puntual de cada ano non é suficiente para asegurar a permanencia no tempo deste xogo. Precísase que argallemos novas e varias iniciativas, para que a trompa non se converta soamente nunha peza de museo.